“In onze apotheek vertellen we dat een gezonde baby begint vóór de zwangerschap”
Apotheekteams kunnen patiënten bewustmaken van de invloed die leefstijl heeft op de kans om zwanger te worden én op een gezonde zwangerschap. Hiervoor bestaan subtiele mogelijkheden. Leg bijvoorbeeld flyers over het thema bij de balie. Zie je dat iemands blik blijft rusten op het informatiemateriaal? Dan kun je het onderwerp ter sprake brengen. Dat adviseert apotheker Dénise Dijkstra.
Dénise Dijkstra was al 25 jaar apotheker, toen ze in 2023 besloot een 8-daagse cursus tot leefstijlapotheker te volgen. “Leefstijl hoort een manier te zijn om jezelf gezond te houden”, zegt ze. “Maar in onze maatschappij is het vaak andersom: leefstijl is dan de reden dat iemand ziek wordt. Daarom wilde ik leefstijlapotheker worden. Je richt je dan op de gezondheid van de cliënt, waarbij er niet alleen aandacht is voor het medicijn, maar ook wordt gesproken over een gezonde(re) leefstijl en leefomgeving.”
Gratis bewustwording
Dijkstra werkt binnen één van de vestigingen van Apotheek Koert in Utrecht. Het mooie aan een openbare apotheek is dat de professional er veel mogelijkheden krijgt om het belang van een gezonde leefstijl te benadrukken, zegt ze. “We bereiken dagelijks gemiddeld 200 tot 300 mensen. Ze komen voor medicatie, maar zijn ook de groep die ik wil bereiken als leefstijlapotheker. Ik probeer ze daarom ook iets anders te bieden dan die pil: gratis bewustwording van een gezonde leefstijl.”
In goede aarde vallen
Iedereen met een zwangerschapswens wil dat die wens uitkomt én dat de baby gezond zal zijn. Daarom hebben zorgverleners bij deze groep gemiddeld een grotere kans dat het benoemen van de factor leefstijl in goede aarde valt. Dijkstra: “Er is inmiddels zóveel bewijs voor de relatie tussen leefstijl en de kans op een – gezonde – zwangerschap. Je kunt mensen bijvoorbeeld duidelijk maken dat een gezonde baby al begint vóór de zwangerschap. Dat is mogelijk tijdens een medicatiegesprek. Wij vertellen dan bijvoorbeeld dat wordt geadviseerd al vóór de bevruchting foliumzuur te slikken, en geven ook gratis een doosje mee. En daarna kunnen we ingaan op leefstijl, bijvoorbeeld het belang van een goed gewicht en niet-roken. Uiteindelijk ben ik apotheker en heb ik niet heel veel tijd voor een leefstijlgesprek. Maar ik kan wel proberen bewustwording te creëren en vervolgens attenderen op volgende stappen. Als u wilt afvallen of stoppen met roken, kan de huisarts u verder helpen.”
Privacy
Toch schuilt er een addertje onder het gras: het taboe om de patiënt te vragen naar een eventuele zwangerschapswens. Is het geen inbreuk op iemands privacy? “Het is lastig”, zegt Dijkstra. De apotheker spreekt uit eigen en recente ervaring. Haar apotheek heeft meegedaan aan een pilot om het onderwerp ‘gezond zwanger worden’ onder de aandacht te brengen van iedere apotheekbezoeker tussen de achttien en veertig , zowel vrouwen als mannen. “We hebben een flyer gemaakt voor bezoekers. De apothekersassistenten zouden tegen iedereen binnen de genoemde doelgroep zeggen: ‘Er loopt een campagne om gezond zwanger te worden. Wist u dat medicatie en leefstijl van invloed kunnen zijn op de gezondheid van het toekomstige kind? Als u hierover meer informatie wilt hebben, kunt u deze flyer meenemen.’ Maar uiteindelijk hebben we geconcludeerd dat we minder ambitieus moesten zijn. Een reden was dat sommige medewerkers het moeilijk en ongepast vonden om bij ongevraagd te beginnen over dit onderwerp.”
Enthousiaste reacties
Dijkstra vertelt daarom andere, meer subtiele methoden te gebruiken. “De flyers hebben we neergelegd bij de balies. Zie je iemand ernaar kijken, dan heb je een haakje om over een zwangerschapswens te beginnen en het belang van een gezonde leefstijl te benoemen. Mensen reageren over het algemeen enthousiast, vinden het zelfs supergaaf dat we hierover bewustwording kweken. Vaak zeggen ze: ‘Mijn partner en ik zijn nu niet bezig met zwanger worden, maar ik vind het goed om dit te weten’. Tijdens zo’n kort gesprek kun je bijvoorbeeld roken als voorbeeld geven van een factor die de vruchtbaarheid nadelig kan beïnvloeden.”
Beeldschermen
Apotheek Koert werkt ook via beeldschermen aan bewustwording. Op de schermen kunnen bezoekers in het Nederlands, Engels en Arabisch lezen dat een gezonde baby begint vóór de zwangerschap. Er staat onder meer: ‘Heb jij een kinderwens? Praat over je kinderwens, zoek informatie, verminder stress, bereid je samen voor’.
Dijksta: “We verwijzen via de beeldschermen naar www.strakszwangerworden.nl, waar je tips vindt over hoe je zo gezond mogelijk zwanger kunt worden. Ik noem deze website ook tijdens gesprekken. Tot slot staat op het beeldscherm dat je bij een kinderwens een afspraak voor een gratis gesprek kunt maken bij een verloskundigenpraktijk. Vrijwel niemand weet dit.”
Meerwaarde
Heeft Dijkstra meer tips? “Wat betreft apothekers en apothekersassistenten: ik hoop dat wij uitgroeien tot zorgverlener op steeds meer gebieden, dat we dus niet alleen de patiënt een geneesmiddel geven en er informatie over verstrekken. De zwangerschapswens, en daaraan gekoppeld informatie over de rol van medicatie en leefstijl, biedt een mooie kans om onze meerwaarde te laten zien.”
‘Neem patiënten mee in een goede voorbereiding op de zwangerschap’
“Zorgverleners hebben de verantwoordelijkheid om het onderwerp ‘kinderwens’ te agenderen tijdens het gesprek met patiënten. We weten tegenwoordig veel over het belang van een goede gezondheid en leefstijlverbetering om in verwachting te raken. En ook van het belang hiervan om een gezonde baby te krijgen en het belang voor een gezond verloop van de zoon of dochter in het latere leven. Deze informatie kun je mensen niet onthouden. Je doet hen tekort als je ze niet meeneemt in het feit dat ze zich goed kunnen voorbereiden op een zwangerschap, bijvoorbeeld met een gezonde leefstijl.”
Dat antwoordt gynaecoloog Annemarie Mulders op de vraag of het lastig kan zijn het thema ‘kinderwens’ aan te snijden. “Het moet net zo normaal zijn om bij een patiënt te informeren naar een eventuele kinderwens als om te vragen, of hij of zij allergieën heeft, rookt of alcohol of drugs gebruikt. Dat hoort bij je taak als dokter. Je hebt dan meteen een haakje om te spreken over gezondheid en leefstijl.”
Gewaardeerd
Mensen waarderen het ook enorm als je expliciet vraagt naar een eventuele kinderwens, vervolgt Mulders. “Vaak zeggen ze: ‘Ik vind het fijner dat een dokter mij deze zorg aanbiedt dan dat ik er zelf om moet vragen’. Of: ‘Ik vind het fijn dat ik nu informatie heb die ik kan meenemen in mijn overwegingen om een kinderwens te vervullen.’”
Zwangerschapswens onbesproken
In het Erasmus MC houdt Mulders wekelijks een preconceptiespreekuur. Ze ziet er vooral vrouwen met medische klachten waarmee rekening moet worden gehouden in de aanloop naar de conceptie en tijdens de zwangerschap. Bijvoorbeeld MS, reuma, een aangeboren hartafwijking of inflammatoire darmziekten. Mulders: “De meeste patiënten zijn verwezen door een andere medisch specialist. Vaak merk ik dat de dokter weliswaar het belang van een gezond gewicht en stoppen met roken heeft besproken met de patiënt, maar niet in de context van een zwangerschapswens.”
Doktersassistent en sociaal werker
Mulders stelt dat iedere zorgverlener zou moeten vragen naar een eventuele zwangerschapswens. “Dus niet alleen artsen. Een doktersassistent kan het ook doen. Sterker, medewerkers in het sociaal domein hebben ook die mogelijkheid. Sociaal werkers bijvoorbeeld.”
Beslisboom
Er is een beslisboom voor hulpverleners ontwikkeld om het gesprek tussen patiënt en zorgverlener te vergemakkelijken, vertelt Mulders. “Heeft de patiënt een kinderwens? Dan kun je verwijzen naar een vragenlijst die de patiënt invult: www.zwangerwijzer.nl. Dan beantwoordt de patiënt vragen, bijvoorbeeld over medicatiegebruik, leefstijl en aandoeningen in de familie. De vragenlijst biedt handvatten om dergelijke factoren te optimaliseren. Je krijgt bijvoorbeeld het advies de uitkomsten te bespreken met de huisarts. www.zwangerwijzer.nl is gemaakt door het Erasmus MC en Perined, met als doel de kwaliteit van de perinatale zorgverlening in Nederland te vergroten.”
Tekst: Gerben Stolk
