De Coalitie Leefstijl in de Zorg spant zich in om van een gezonde leefstijl een vanzelfsprekend onderdeel van de zorg te maken. KNMG-voorzitter Jurriaan Penders ziet daarin een duidelijke rol voor artsen: “Samen met de Coalitie hebben we al mooie stappen gezet, maar er is nog veel te winnen. Zeker als we gezondheid en leefstijl breder durven te benaderen.” De KNMG deelt de ambitie van de Coalitie om gezondheidsachterstanden in Nederland te verkleinen, onder andere door leefstijlinterventies toegankelijker en effectiever te maken voor iedereen.
Sinds 1 januari 2025 staat Jurriaan Penders aan het roer van de KNMG (Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst), als opvolger van René Héman. Als artsenfederatie maakt de KNMG zich sterk voor kwaliteit in de medische beroepsuitoefening én voor de volksgezondheid. “Het gaat ons niet alleen om zorg verlenen, maar ook om gezondheid bevorderen,” zegt Penders. “Daarin speelt leefstijl een heel belangrijke rol.”
Van zorgen voor naar zorgen dát
“We zijn met de Coalitie goed op weg. Het is mooi om te zien wat er sinds de start in 2023 al is bereikt. Dat verdient een groot compliment,” vindt Penders. “Tegelijkertijd zijn er nog stappen te zetten, vooral als het gaat om bewustwording. Wat ís de rol van de arts bij leefstijl?”
Van arts naar bondgenoot
Als het om leefstijl gaat, is het goed om als arts te bespreken wat de patiënt zelf kan doen. Hoe vergroten we de zelfredzaamheid? Hoe stimuleren we gezond gedrag? Door meer naast de patiënt te gaan staan als bondgenoot. Het gedachtegoed van positieve gezondheid biedt daarbij richting. Deze benadering stelt een betekenisvol leven centraal en legt de nadruk op veerkracht, welbevinden, zingeving en eigen regie, in plaats van alleen op ziekte en beperking. We vragen niet alleen ‘Wat is er mis?’, maar ook ‘Wat wil je bereiken?’. Volgens Penders ligt hier een belangrijke opgave voor artsen. “We blijven arts, maar schuiven op naar partner in het bevorderen van gezondheid. Een bondgenoot die signalen oppikt, verbindt en doorverwijst. Zeker bij mensen in kwetsbare situaties is dat onmisbaar. Dáár maken we als arts het verschil.”
Gezondheid als maatschappelijke opgave
De positieve gezondheidsbenadering laat zien dat leefstijl niet alleen iets is binnen de zorg, maar sterk wordt beïnvloed door de context waarin mensen leven. “Het is in de huidige maatschappij helemaal niet makkelijk om gezond te leven,” legt Penders uit. “Allerlei factoren, zoals inkomen, huisvesting of schulden, bepalen je mogelijkheden. Mensen met een laag inkomen leven gemiddeld korter en zijn vaker ziek. Dat is geen natuurwet, maar een systeemkeuze. Als artsen kunnen we die realiteit niet negeren. Integendeel: we moeten onderdeel zijn van de oplossing.”
Om echt impact te maken, moeten we breder kijken dan alleen de zorg. Er ligt een belangrijke taak voor de overheid én voor partijen buiten het zorgdomein. “Maar ook wij, als KNMG, moeten onze verantwoordelijkheid nemen en bijdragen aan een omgeving waarin de gezonde keuze de makkelijke keuze wordt,” aldus Penders.
Verkleinen van gezondheidsachterstanden
Het verkleinen van gezondheidsverschillen en het bevorderen van gelijke kansen op gezondheid zijn belangrijke speerpunten van de KNMG. Daarbij zijn drie kernthema’s van belang. Ten eerste: het wettelijk vastleggen van gezondheidsdoelen. Ten tweede: het verbeteren van bestaanszekerheid. Goede huisvesting en een stabiele sociale context zijn basisvoorwaarden voor gezondheidsverbetering. Penders: “Als iemand bijvoorbeeld kampt met schulden, dan is er sprake van overleven, en is er simpelweg geen ruimte om met leefstijl bezig te zijn. Pas als de onderliggende problemen worden aangepakt, kan de stap van overleven naar gezond leven worden gezet.” Onderzoek van Pharos laat zien dat met name bestaanszekerheid (35%) en leefomstandigheden (29%) de grootste oorzaken zijn van verschillen in ervaren gezondheid. De invloed van zorg is daarin relatief klein. Ten derde pleit de KNMG voor ‘Health in all policies’: gezondheid moet niet alleen een thema zijn binnen de zorg, maar op álle beleidsterreinen worden meegewogen. Investeringen in wonen, werk en onderwijs zijn óók investeringen in gezondheid. “Ik verbaas me over de verzuiling in Nederland. Het blijkt lastig om die werelden bij elkaar te brengen,” zegt Penders. Een betere samenwerking met het sociaal domein is daarbij cruciaal. “Veel artsen weten nu niet wie ze moeten bellen als iemand bijvoorbeeld hulp nodig heeft bij schulden of eenzaamheid. Daar ligt een rol voor de Coalitie, om kennis en praktijkvoorbeelden te blijven delen.”
Hoe kunnen artsen bijdragen?
“Als artsen hebben we een rol in het signaleren en agenderen van maatschappelijke problemen, zowel in het publieke debat als richting beleidsmakers. Denk aan oogartsen die vuurwerkproblematiek aankaarten of neurologen die pleiten voor fietshelmen. Ook de aandacht voor de schadelijkheid van vapen heeft effect”, stelt Penders.
Daarnaast moeten artsen doen waar ze goed in zijn: op individueel niveau verwijzen naar passende leefstijlinterventies. “Als KNMG stellen we samen met onze federatiepartners richtlijnen op,” legt Penders uit. “Die geven niet alleen medisch-inhoudelijke standaarden, maar helpen artsen ook inzicht te krijgen in wat binnen hun rol past en wat juist beter bij andere professionals kan worden belegd, zoals een hulpverlener of leefstijlcoach. Zo voorkomen we dat alles op het bordje van de arts terechtkomt, en bevorderen we een passende rolverdeling in de zorg. We blijven niet alleen behandelen en daarmee eindeloos dweilen. We vragen ook: wie draait de kraan dicht?”
Samen kom je verder
Netwerken zoals de Coalitie zijn onmisbaar om echt vooruitgang te boeken, denkt Penders. “De zorg kent veel spelers die iets kunnen betekenen op het gebied van leefstijl. De kracht ligt in het gezamenlijk optrekken, richting beleidsmakers én richting de achterban. Eén duidelijke boodschap, en slim omgaan met het beschikbare geld. Er gebeurt veel op het gebied van hoogwaardige individuele zorg, en dat is waardevol. Maar de echte gezondheidswinst ligt in populatiegerichte preventie en juist daar wordt relatief weinig in geïnvesteerd. Die schaarste maakt samenwerking des te belangrijker. Alleen samen komen we verder. De Coalitie speelt daarin een belangrijke rol als facilitator, aanjager en verbinder.”
Penders hoopt dan ook op een vervolg van de Coalitie. “Met het oog op de verkiezingen in het najaar hoop ik dat gezondheid écht prioriteit krijgt. Laten we stemmen op partijen die niet alleen ‘gezondheid op één’ zeggen te zetten, maar ook bereid zijn daarin structureel te investeren. In preventie, mensen, opleiding, bestaanszekerheid en waardering. In keuzes die de zorg vooruithelpen, niet verder onder druk zetten.”
Tot slot pleit hij voor een positieve benadering van gedragsverandering. “Willen we dat leefstijlinterventies echt een plek krijgen in de curatieve zorg, dan helpt het om mensen te verleiden in plaats van te dwingen. Verleiding werkt beter dan dwang.”
