Column van Leefstijlapotheker Ellen Willemsen
Als kind woonde ik in een veilige nieuwbouwwijk in een stad onder de rook van Rotterdam. In de buurt knikkerden we, klommen in bomen en speelden op het ‘veldje’. Aan de overkant van het veld lag het nieuwe winkelcentrum. De eerste ‘winkel’ die je er tegenkwam was de apotheek. Ik zal een jaar of 7 geweest zijn toen ik daar voor het eerst, samen met mijn moeder, naar binnenliep. Ik was erg onder de indruk, van het witte interieur, de lichte, schone ruimte, de speciale geur en vooral van een bergje blauw poeder dat op een weegschaal lag achter de balie. Ik besloot ter plekke dat ik later in een apotheek wilde werken.
Op mijn 18e begon ik aan de studie farmacie in Utrecht en 7 jaar later, in 2000, behaalde ik mijn apothekersdiploma. Onbevangen ging ik als apotheker aan het werk, in Maastricht. Het idee dat je ziekte kunt genezen met een pil of prik, een sup of een zalf, magisch! Ik denk dat het mij daarom te doen was. Mensen gezonder maken; en onbewust koppelde ik gezond misschien wel aan gelukkig. Al snel voerde ik in mijn opleidingsapotheek medicatiebewaking en extra controles in, ter verhoging van de patiëntveiligheid en we deden mee aan de farmaceutische patiëntenzorgprogramma’s van de franchiseketen, die zijn tijd toen ver vooruit was.
Preferentie
Het was de tijd van de opkomst van de preventieve medicatie: maagzuurremmers, raas-remmers en cholesterolremmers, de originele. Er werden steeds meer statistisch gunstige effecten gevonden door de farmaceutische industrie, die immers zijn eigen vlees keurde, lagere lab- en meetwaarden nagestreefd en indicaties bedacht. Nederland werd gemarineerd in deze middelen. Toen de patenten afliepen had de industrie weinig interesse meer, de zorgverzekeraars wel. Mede door het ambitieuze preferentiebeleid zakten de prijzen van generieke medicatie tot die van pakjes kauwgom. Er waren nauwelijks belemmeringen voor het voorschrijven én geen financiële redenen om stoppen te stimuleren. Naast farmacie-kosten, moest ook cardiovasculair risico koste wat kost worden beperkt. Na een hartinfarct ging iemand standaard met minimaal zes pillen naar huis. Een cocktail die potentieel levenslang zou beschermen tegen een hypothetisch risico op een mogelijk event.
Polyfarmacie
Apothekers gingen met patiënten ‘polyfarmacie’ gesprekken voeren. De hoeveelheid en combinatie van medicatie liep op. Maar ja, het gaat over je gezondheid, de dokter zegt het dat het nodig is en daar ga je niet tegenin. En gezond zijn willen we tenslotte allemaal. Mensen knappen niet op van meer dan 10 pillen per dag van verschillende voorschrijvers. Patiënten meldden veel bijwerkingen. Bij mij knaagde het. In hoeverre werd er gekeken naar oorzaken van klachten? Wat was er bekend over het slikken van zoveel pillen tegelijk? Welk bewijs was er voor lange termijn veiligheid? In hoeverre hebben patiënten een keuze voor niet of beperkt behandeld worden? Het scheelde niet veel of ik was gestopt. Door me te verdiepen in voeding en leefstijl gingen er in mijn hoofd weer luikjes open.
Preventie
Met twaalf collega-apothekers die het ook anders wilden, zijn we samen met Vereniging Arts en Leefstijl in 2019 gaan brainstormen. De beweging ‘de Leefstijlapothekers’ was geboren. De verandering die wij nastreven: preventie, leefstijladvies en zo gezond mogelijk met zo min mogelijk medicatie. De beloning zit nu vooral nog in de waardering van patiënten die we hiervoor krijgen, de vergoeding is een kwestie van tijd. In de eerstelijn trekken apothekers samen op met POH’s, huisartsen, diëtistes, fysiotherapeuten. We hebben als medicatiespecialist kennis van de effecten van medicatie op leefstijlpijlers zoals beweging en slaap, maar ook van de wisselwerking met voeding en van de gewichtsverhogende effecten van geneesmiddelen. Apothekers begeleiden patiënten intensief bij het afbouwen van bijvoorbeeld opioïden en benzodiazepines; middelen die ooit nodig en nuttig waren, maar bij langdurig gebruik afhankelijkheid en ernstige bijwerkingen geven. De tariefstructuur van de apotheek past zich langzaam aan. Op pilotniveau wordt afbouwbegeleiding, een preventief farmaceutisch consult of een medicatiecheck voorafgaand aan een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) vergoed.
Positieve gezondheid
Apothekers controleren bij ieder recept of de juiste patiënt het juiste geneesmiddel krijgt, in de juiste dosering, op het juiste moment en in de juiste combinatie met andere aandoeningen of middelen. Maar we bevinden ons ook op het interessante kruispunt tussen medicatie en zelfzorg én we bevinden ons meestal in de wijk, in het winkelcentrum of om de hoek. Hoe mooi zou het zijn als apothekers in Nederland die kostbare tijd ook kunnen inzetten voor positieve gezondheid en leefstijladvies, zinnige afbouwbegeleiding, aan evaluatie van proefstops? En voor een gewoon gesprek van mens tot mens, want aandacht is een passend medicijn dat je nooit hoeft te demedicaliseren.
Ellen Willemsen (1975) is leefstijlapotheker in Maastricht en werkt op projectbasis als adviseur voor zorggroepen en als docent leefstijl en samenwerken in de zorg voor oa Vereniging Arts en Leefstijl. Zij is één van de 350 leefstijlapothekers in Nederland en stond aan de wieg van deze beweging. Wil je meer informatie over de missie en projecten van de Leefstijlapothekers, bekijk dan de website De Leefstijlapotheker.
