Erik Buskens is hoogleraar Population Health Management en scientific director van de Aletta Jacobs School of Public Health (UMCG, RUG). Hij ziet veel potentie in leefstijlgeneeskunde. Maar waarschuwt ook dat we nog een lange weg te gaan hebben om tot een gezonde toekomst te komen. Het nieuwe coalitieakkoord draagt daar niet aan bij.
Hordes op weg naar gezonde leefstijl
Feit is dat veel mensen ongezond zijn: ze roken, bewegen te weinig en/of eten ongezond. Veel mensen met overgewicht zijn nu misschien nog niet ziek, maar de kans is groot dat ze op termijn bij (para)medici terechtkomen. Ze krijgen te maken met diabetes of het metabool syndroom. Veel zorgverleners zijn onvoldoende toegerust of nemen, dan wel hebben de tijd niet om het gesprek over leefstijl te voeren.
Maar er zijn meer hordes te overwinnen. De omgeving is daarin bijvoorbeeld belangrijk. We leven in een obesogene omgeving. De ongezonde keuze is vaak de makkelijkste keuze. Op elke hoek van de straat zit een snackbar en gezond eten is vaak de duurdere optie of kost meer tijd en moeite. Kortom, er moet nog veel gebeuren om tot een gezonder Nederland te komen, en het beleid van het huidige kabinet helpt echt niet mee.
Bezuinigingen op gezondheid
In het regeerprogramma staat dat ‘belangrijke ambities zoals een gezond opgroeiende jeugd, een fitter en sportiever Nederland en het voorkomen van ziekte – ook als het financieel even tegenzit –, een belangrijk deel van het beleid blijven bepalen’. Uit de miljoenennota blijkt echter dat er de komende jaren fors bezuinigd gaat worden op de publieke gezondheid. Zo verdwijnen belangrijke financiële middelen voor de uitvoering van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Het is ingewikkeld te vechten tegen populisten als Wilders, die de ‘doorgeslagen betutteldrift’ (bijvoorbeeld de suikertaks) zo snel mogelijk wil stopzetten, en Van der Plas (BBB) die zich afvroeg of hogere tabaksaccijns wel een goed idee was.
Financiering voorwaardelijk
Nog los van de vraag of leefstijl via of door zorgprofessionals wordt bevorderd, is financiering net als voor toegankelijke zorg voorwaardelijk voor implementatie van leefstijlinterventies. Als we er niet in investeren, blijft het ‘vrijwilligerswerk’. Het is natuurlijk prachtig dat er huisartsen zijn die in hun eigen tijd een wandelclub oprichten en patiënten zo aan het bewegen krijgen. Maar zolang er tekort is aan bemensing en financiering, is het een ingewikkeld verhaal om leefstijlgeneeskunde tot een succes te maken. Het dient goed ingeregeld te worden. Dat betekent dat zorgprofessionals opgeleid dienen te worden om het gesprek over leefstijl aan te gaan, en er tijd voor moeten hebben. Mensen kunnen op weg geholpen worden door hen handvatten te geven om zelf de regie te pakken en aan de slag te gaan met hun gezondheid. Lukt dat, dan neemt het zelfvertrouwen toe en verbetert de prognose van patiënten. Er zijn al verschillende voorbeelden van bevlogen zorgverleners die hierin succesvol zijn, maar de omstandigheden zijn pittig. Het is vechten tegen een (populistische) bierkaai.
Topje van de ijsberg
Leefstijl is zeker niet iets dat alleen tot de zorg behoort. Dagelijkse leefomstandigheden zoals huisvesting, werkgelegenheid en sociale ondersteuning zijn van invloed, net als economische en sociale structuren. Het resultaat is dat er grote gezondheidsverschillen zijn tussen wijken en verschillende sociaaleconomische groepen. Er ligt veel verantwoordelijkheid bij gemeenten, maar ook die kampen ook met tekort aan mensen en kennis. Het integreren van leefstijl in de zorg is ingewikkeld, hetzelfde geldt voor het sociale domein. Toch is het van groot belang om huisvesting, armoede en leefstijl gezamenlijk aan te pakken. Het aanleggen van Cruijff courts in probleemwijken is leuk, maar wil het echt bijdragen aan een gezondere jeugd moet het onderdeel zijn van een groter geheel. Komen tot een gezonde bevolking komen vergt onder meer groene wijken, armoedebestrijding en verbetering van de staat van huizen. Naast het sociale domein hebben ook werkgevers een rol. Mensen moeten ruimte in hun hoofd hebben om gezonder te gaan leven, dat lukt niet als ze zorgen hebben over bijvoorbeeld hun financiën. Pas al die ruimte er is, kan iemand regie pakken op zijn of haar gezondheid. Er zit veel onder het puntje van de ijsberg van ziekte, en daar heb je als zorgverlener heel beperkt invloed op.
Houd de moed erin!
Toch moeten leefstijlprofessionals zeker niet opgeven. We moeten leren op een tactische manier leefstijl bespreekbaar maken op het juiste moment. En als leefstijlbeweging moeten we onderkennen dat leefstijlinterventies die op zichzelf staan wellicht nog niet het gewenste effect hebben. Het is belangrijk mensen toe te rusten om de juiste keuzes te maken. Een GLI heeft weinig kans van slagen als iemands omgeving niet meewerkt: wie kookt de maaltijd, wie doet de boodschappen? Daarnaast moeten interventies cyclisch verbeterd en/of verder ontwikkeld worden. En naast dit zorginhoudelijke stuk is het belangrijk je als professionele organisatie meer activistisch op te stellen door Kamerleden aan te sporen kritische vragen te stellen omtrent leefstijl. Wees je ook als zorgprofessional bewust van de kans die je hebt om politiek te beïnvloeden. We hebben mensen zoals longarts Wanda de Kanter en de Rotterdamse obesitasdokter Liesbeth van Rossum nodig die blijven hameren en hun nek uitsteken.
Een andere paplepel
Het vergt wat van de gehele maatschappij om te komen tot een andere norm omtrent leefstijl. In de zogenaamde ‘blue zones’ is de manier van leven heel anders. Daar lijkt gezond leven geen ingewikkelde keuze maar iets wat bij wijze van spreken met de paplepel ingegoten wordt. Wij hebben de verkeerde paplepel. Op alle terreinen is verandering nodig om tot een omslag te komen. Als zorg kunnen we bijdragen door leefstijl onderdeel te maken van de opleiding van zorgverleners. Jonge artsen hebben er al veel meer aandacht voor, dat is mooi. We moeten er wel voor waken dat leefstijl niet naar het tweede plan wordt gedrukt. De oudere generatie met minder onderkenning en affiniteit met leefstijlgeneeskunde neemt immers op dit moment nog wel de positie van opleider en baas van de maatschap, het ziekenhuis en de zorgverzekeraars in.
Tijd voor de volgende stap
Leefstijl moet opgenomen worden in het arsenaal van oplossingen. Van niet vergoed en het werk van enthousiastelingen, moeten we de komende tijd de stap maken naar structurele, gestructureerde inzet van leefstijlinterventies. Financiering is daarvoor een voorwaarde, net als het kijken naar alle kansen en uitdagingen in de samenleving. Sommige interventies zullen via het sociaal domein lopen, andere via het onderwijs, werkgevers of de langdurige zorg. Er liggen volop kansen!
