Door: Iris de Vries, voorzitter Vereniging Arts en Leefstijl en huisarts.
Zorg goed voor jezelf – we zeggen het vaak, tegen onze patiënten én tegen elkaar. We weten echt wel hoe belangrijk het is, maar in de praktijk is het makkelijker gezegd dan gedaan. Juist als zorgverlener, met de verantwoordelijkheid voor anderen, is het cruciaal om zelf fit en veerkrachtig te blijven. Waarom is dat zo moeilijk? En kunnen we daar samen iets aan doen?
Dit vraagt om een blik vanuit drie perspectieven: de zorgverlener, de collega en de werkgever.
De zorgverlener: eerst voor jezelf zorgen, dan voor de ander
Elke dag sta je klaar voor anderen, maar wat heb jíj nodig? Zelfzorg begint bij jezelf: wat geeft je energie? wat geeft je voldoening? en waar liggen je grenzen? Wat voelt als een oprechte ‘ja’, en wanneer mag het een gezonde ‘nee’ zijn?
Onthoud: goed voor jezelf zorgen is géén egoïsme. Sterker nog, je kunt pas voor anderen zorgen als je zelf voldoende opgeladen bent. Overbelaste zorgverleners raken fysiek én mentaal uitgeput. Zij worden juist egoïstisch! Gewoon omdat ons brein zo in elkaar zit. Gewoon keiharde fysiologie. De 2 hersencentra, de mediale prefrontale cortex (mPFC) en de insula, zijn in belangrijke mate betrokken bij het vermogen om emoties van anderen te begrijpen en empathie te voelen, wat fundamenteel is voor compassie en mededogen. Door chronische stress kan de activiteit in deze centra juist afnemen. Je belandt in de overlevingsstand — dit kan er toe leiden dat je minder empathisch bent of minder snel geneigd zal zijn om compassie te tonen en je wordt daarmee onbedoeld juist minder beschikbaar voor je collega’s en patiënten. En er is een grote kans dat je geen plezier meer beleeft aan je werk.
Het leren verdragen speelt mijns inziens een cruciale rol. Verdragen wat je tegenkomt in jezelf — als je jezelf oprechte vragen stelt – onzekerheid, ongemak, of de angst niet meer leuk gevonden te worden als je ‘nee’ zegt. Maar ook het verdragen van de reactie van een ander. Een grens trekken kan weerstand oproepen. Jij bent misschien de trigger, maar de ander mag leren omgaan met die teleurstelling. Dat is niet makkelijk, maar het is ook niet jouw verantwoordelijkheid.
En misschien wel het belangrijkste: durf je je ook te laten dragen? Kun je steun en liefde ontvangen, net zo goed als je die geeft? Echte zelfzorg vraagt om openheid en de wil om ook kwetsbaar te durven zijn.
Dienend zijn, maar niet jezelf wegcijferen
Het zorgberoep wordt vaak gezien als een dienende rol — en dat ís het ook. Maar ‘dienen’ zou verkeerd begrepen en vertaald kunnen worden. Zorgen voor een ander betekent niet jezelf op de laatste plaats zetten.
Dienen is in de kern iets geven, iets brengen en meebewegen met de ander. Compassie en inleving zijn essentieel. Je mag geraakt worden door de ander, maar je hoeft er niet door uit balans te raken. Dán ben je op je sterkst.
Jezelf wegcijferen is iets heel anders. Dan sta je niet naast de patiënt, maar erachter. Je raakt uit balans, en bent daardoor juist makkelijker omver te blazen — fysiek, emotioneel en mentaal. Echt dienend zijn betekent dus óók zorgen dat je stevig blijft staan.
De collega: samen dragen en gedragen worden
Kun jij het verdragen als je collega goed voor zichzelf zorgt? Of voel je irritatie als een ander ‘nee’ zegt, omdat je zelf over je grens heen gaat? Echte teamsolidariteit betekent elkaar niet alleen steunen in het harde werken, maar ook in het bewaken van grenzen.
En andersom: ben jij er voor je collega als die het even niet redt? Teamzorg is meer dan samen rennen — het is ook samen stilstaan en elkaar opvangen. Gun je collega’s hun zelfzorg, en wees een steun als ze gedragen moeten worden en jij dit kunt opbrengen.
De werkgever: van zorgen vóór naar zorgen dát
Werkgevers spelen een cruciale rol in het creëren van een cultuur waarin zelfzorg niet alleen mag, maar wordt aangemoedigd. Dat vraagt niet alleen om ‘caring’ — zorgen voor medewerkers — maar ook om ‘daring’: het lef om te geloven dat welzijn leidt tot productiviteit. Maar wel in deze volgorde en niet andersom.
Dat betekent soms accepteren dat dingen niet altijd snel, strak en perfect lopen. Vertrouwen dat het op de lange termijn beter wordt als mensen ruimte krijgen om goed voor zichzelf te zorgen. Ja, dat kan tijdelijk pijnlijke keuzes betekenen: minder zorg kunnen leveren, een rooster dat niet sluit, of misschien zelfs minder winst. Maar gezonde, veerkrachtige medewerkers leveren uiteindelijk juist betere zorg en duurzamer resultaat.
Gelukkig zijn er organisaties die laten zien dat dit werkt. Bij Vereniging Arts en Leefstijl zetten we hier ook op in: met coaching, yoga, gezonde lunches, échte verbinding en ruimte voor emoties (ja, ook tranen en irritaties). Geen softe theekransjes, maar voldoende ‘caring’ om ook te kunnen gaan voor harde resultaten: veerkrachtige, energieke teams die samen groeien en excelleren.
Wat kun je zélf doen?
Voor zorgverleners:
- Mini-breaks: Neem korte adempauzes zonder telefoon.
- Buddies: Zoek een collega met wie je elkaar aan zelfzorg herinnert.
- Grenzen stellen: Oefen met ‘nee’ zeggen, en merk hoe het je uiteindelijk sterker maakt.
Voor opleiders:
- Maak zelfzorg een vast onderdeel van de opleiding: Help jonge zorgverleners gezonde gewoontes aan te leren — en daag ervaren zorgverleners uit om oude patronen los te laten.
Voor werkgevers:
- Bied coaching en ontwikkelruimte aan.
- Zorg voor een veilige cultuur: Een cultuur waarin grenzen en kwetsbaarheid niet worden afgestraft, maar juist gewaardeerd en doe dit als bestuurder zelf als eerste.
- Kies voor ‘caring’ én ‘daring’: ondersteun je medewerkers, zodat ze durven groeien en presteren.
Tot slot: balans is de sleutel
Zelfzorg gaat mijns inziens dus niet om het kiezen voor jezelf, maar om een balans waarin je de ongemakkelijke vraagstukken durft aan te kijken, durft te verdragen. Een balans van waaruit jouw gezondheid een bouwsteen is voor de gezondheid van je collega’s, je patiënten en voor ons allemaal. Als zorgverlener ben je op je best als je geraakt mag worden door de ander, zonder zelf om te vallen. Dat vraagt om zelfkennis, moed én een cultuur waarin steun en vertrouwen vanzelfsprekend zijn — op alle niveaus. Dáár zit de kracht van echte compassie: geven, zonder jezelf te verliezen. Dienen, zonder jezelf weg te cijferen.
Zorg goed voor jezelf. Echt. Want alleen dan kun je blijven zorgen voor de ander.
Over Iris de Vries
Iris de Vries is huisarts, Leefstijlarts & Voorzitter Vereniging Arts en Leefstijl. Vereniging Arts en Leefstijl is een autoriteit in het vertalen van wetenschappelijk onderbouwde leefstijlgeneeskunde naar de praktijk voor zorgprofessionals. Met geaccrediteerde scholingen bieden zij kennis, vaardigheden en tools om mensen met gezondheidsproblemen te begeleiden naar een gezonde leefstijl. Dit maakt deel uit van passende en duurzame zorg: een win-win voor patiënt, zorgprofessional én planeet.
