Onlangs publiceerde de Coalitie Leefstijl in de Zorg de handreiking Teachable moment wachtlijst voor de ggz. De boodschap van deze nieuwe handreiking: zie de wachttijd niet als verloren tijd, maar grijp deze tijd aan als een kansrijk moment om aan een gezonde leefstijl te werken. Ingrid Schudde en Monique Schomaker, beide praktijkondersteuner Geestelijke Gezondheidszorg (POH-GGZ) bij huisartsenpraktijk Westdorp in Raalte, waren onderdeel van de werkgroep die de handreiking heeft opgesteld. Hier vertellen ze hoe zij leefstijl in hun dagelijkse praktijk inzetten en patiënten met psychische klachten ondersteunen tijdens de wachttijd voor de start van een specialistische ggz-behandeling.
Monique Schomaker en Ingrid Schudde werken beiden als POH GGZ bij dezelfde huisartsenpraktijk in Raalte. “We werken samen met nog een collega POH-GGZ en dat loopt erg soepel. Doorgaans ziet een van de huisartsen de patiënt eerst en indien nodig komt een van ons in beeld. We kunnen onderling brainstormen als we er niet uitkomen en ook de huisartsen zijn laagdrempelig bereikbaar voor overleg. We hebben net wat meer tijd dan de huisarts. Dat maakt dat we ruimte hebben om de patiënt kunnen ondersteunen tijdens de wachttijd, die inmiddels helaas niet meer dan normaal is binnen de ggz in Nederland, en om de invloed van leefstijl op de (mentale) gezondheid uitgebreider ter sprake te brengen”, vertelt Schomaker.
“Dat we te maken hebben met lange wachttijden voor de ggz, soms tot wel langer dan een jaar, is spijtig omdat deze wachttijd kan leiden tot een verergering van de klachten. Maar je kunt in de tussentijd wel dingen doen én dat doen we dan ook. Want patiënten hoeven in deze periode helemaal niet stil te staan in hun herstel. Een gezonde leefstijl kan een belangrijke rol spelen in het verbeteren van de psychische gezondheid. Het is dus zaak te voorkomen dat patiënten in de wachtstand terechtkomen en de wachttijd te benutten door in te zetten op een gezonde leefstijl. Dat kan hun herstel ondersteunen”, vult Schudde aan.
Belang van leefstijl concreet maken
“Tijdens het intakegesprek peilen we altijd de motivatie om met ons aan de slag te gaan. De ene patiënt staat er voor open en denkt ‘die wachttijd is er nou eenmaal en laten we kijken wat we ondertussen kunnen doen’. Een ander baalt, wil nu hulp en kruipt in de weerstand. Maar het gros van de mensen die wij zien staat open voor hulp en grijpt de handvaten aan die wij kunnen bieden.”, denkt Schomaker.
“Vaak kunnen we patiënten met concrete tips eenvoudig hulp bieden. Tijdens de intake komt leefstijl direct aan bod. We maken duidelijk dat medicatie/behandeling één is, maar dat ze zelf ook aan de bak moeten. We brengen samen in kaart hoe iemand ervoor staat en wat voor stappen iemand zou kunnen maken op het gebied van bewegen, eten, alcohol, drugs maar ook slaap, stress en het hebben waardevolle sociale contacten. Dat zijn allemaal factoren die invloed hebben op het ontstaan en beloop van psychische klachten. We proberen echt naast iemand te staan en te kijken wat werkt in zijn of haar situatie. Niet iedereen lukt het om ’s ochtend dertig minuten te gaan wandelen. Kijk dan wat wel past, misschien samen met iemand ’s middags en beginnen met tien minuten. Zoek daarin naar kleine stapjes die vol te houden en/of uit te bouwen zijn”, legt Schudde uit.
Tools en sociale domein betrekken
“Daar zit ook meteen de uitdaging, want je leefstijl veranderen is niet zo eenvoudig. Iemand duurzaam in beweging krijgen kan best ingewikkeld zijn. zo kwam een oudere man die depressief was bij me terug met de boodschap dat één keer wandelen niet hielp. En nee één ommetje lost je problemen niet op. Mensen moeten het nut ervan inzien en het is een kwestie van volhouden. Er zijn verschillende tools die we inzetten om mensen op weg te helpen. Zo maken we in de huisartsenpraktijk gebruik van ACT (Acceptance and Commitment Therapy), een gedragstherapie die patiënten leert te accepteren dat ze klachten hebben en te ontdekken hoe vervelende emoties, gedachten en lichamelijke gevoelens te verdragen zijn. Het spinnenweb van het Instituut for Positive Health (iPH) vind ik ook prettig om mee te werken. Het brengt op een inzichtelijke manier iemands gezondheid in kaart. Het spinnenweb richt zich op zes dimensies die bijdragen aan het vermogen van mensen om met fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven om te gaan. Mensen duiken dan vaak op het negatieve, de punten waar het nog niet zo goed gaat. Maar ik probeer juist te focussen op wat wel goed gaat. Als het iemand goed lukt om te bewegen, motiveer ik ze dat uit te bouwen. Daarnaast zijn er allerlei metaforen die blijven hangen, denk bijvoorbeeld een quote als ‘Je zou minstens 20 minuten per dag in de natuur moeten doorbrengen. Tenzij je het heel drukt hebt. Dan minstens een uur’. Ook samen met een patiënt een ademoefening doen kan helpen om te landen in het moment”, aldus Schudde.
“We zetten ook eHealth tool Evie (Minddistrict) in en gebruiken de VierDimensionale Klachtenlijst (4DKL) om stress in kaart te brengen. Daarnaast kan de Eetmeter van het Voedingscentrum mensen helpen, net als een gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI) voor mensen met overgewicht of obesitas. En ik raad patiënten ook simpelweg aan te wandelen en te luisteren naar een podcast over gezonde voeding of bewegen. Daarnaast maken we gebruik van ons netwerk en verwijzen bijvoorbeeld door naar stichting Vriendendiensten, een regionale zelfregie- en herstelorganisatie. Zo zijn er meer mogelijkheden binnen het sociale domein, zoals wandelclubs en de plaatselijke sportvereniging of deelname aan assertiviteitstrainingen. We houden in de gaten wat er in de omgeving speelt en wisselen in een POH-ggz appgroep met collega’s ervaringen, vragen en tips uit”, benadrukt Schomaker.
Bekijk de brede context
Het is volgens Schudde en Schomaker belangrijk om in kaart te brengen wat onderliggende factoren zijn die mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van de (mentale) klachten. “Het is van belang de patiënt in zijn geheel te bekijken, te kijken wat er speelt in zijn of haar leven. Want als er allerlei zorgen zijn dan is het niet zo gek dat er geen ruimte is om gezond te eten of meer te gaan bewegen”, stelt Schudde.
Kleine stapjes & meerwaarde handreiking
“Ik kan me voorstellen dat het bespreken van leefstijl best een stap is voor zorgverleners die dat nu nog niet in hun routine hebben zitten. Ik zou die collega’s willen aanraden te beginnen met kleine stapjes. Verplaats je in je patiënt en bespreek wat haalbaar is. Want een stap die voor ons misschien makkelijk lijkt, hoeft dat voor de patiënt niet te zijn. Leefstijl was al iets dat ik besprak met mijn patiënten, maar door het deelnemen aan de werkgroep van de handreiking staat het eerder op mijn agenda. Het heeft me meer bewust gemaakt van het belang van leefstijl en de mogelijkheid om gebruik te maken van het teachable moment, waarop een patiënt meer openstaat voor verandering”, zegt Schomaker.
“Het deelnemen aan de werkgroep heeft me geleerd een positieve draai aan de wachttijd te geven. Want het biedt je als zorgverlener de gelegenheid om samen met de patiënt aan de slag te gaan. De handreiking heeft mij geprikkeld, ik raad andere zorgverleners aan de handreiking door te lezen. Het is een mooi overzicht van adviezen en voorbeelden om tijdens de wachttijd voor een ggz-behandeling te starten met herstel door middel van leefstijlverandering”, voegt Schudde toe.
Bekijk ook:
- Het spinnenweb van het Instituut for Positive Health (iPH)
- eHealth tool Evie (Minddistrict)
