Begin februari verscheen de handreiking ‘Benutten van teachable moment medicatieverandering’. Een teachable moment is een moment waarop mensen kwetsbaarheid ervaren, waardoor ze openstaan voor gedragsverandering. Zo’n moment kunnen zorgverleners gebruiken om patiënten te stimuleren om aan de slag te gaan met hun leefstijl. Starten met, minderen, stoppen of veranderen van medicatie kan zo’n moment zijn. Hier vertelt apothekersassistent Aaltine Bakker (apotheek Orion, Amersfoort) hoe zij leefstijl bespreekbaar maakt en patiënten helpt een gezondere leefstijl aan te nemen.
Belangrijke momenten, zoals een nieuwe diagnose of verandering in medicatie, bieden unieke kansen om leefstijlverandering aan te moedigen. Tijdens deze ‘teachable moments’ staan patiënten over het algemeen meer open voor advies en ondersteuning bij leefstijlverandering. Er zijn tal van momenten rondom langdurig medicatiegebruik waarop een teachable moment kan ontstaan: bij het starten, minderen, stoppen of wijzigen van medicatie of bij het ervaren van bijwerkingen.
Een centrale plek voor leefstijl in de patiëntenzorg
In de Amersfoortse apotheek waar Aaltine Bakker werkt neemt leefstijl een centrale plek in. “We zijn al een jaar of vijf actief met leefstijl bezig. In samenwerking met de Voedselapotheek Schothorst en een leefstijlcoach zijn we het project ‘Leefstijlcoach in de apotheek’ gestart. Dit project is een initiatief van onze apotheker Mark Slager. De aanleiding hiervoor is geweest dat mensen in de apotheek regelmatig aangeven minder medicijnen te willen gebruiken. We zijn in een pilot gratis consulten met de leefstijlcoach gaan aanbieden, zowel in de apotheek als digitaal. Ook vanuit de huisarts, die in het gebouw naast ons zit, worden patiënten verwezen naar het leefstijlconsult”, vertelt Bakker, die zelf ook de opleiding tot leefstijlcoach heeft gevolgd.
Jaargesprek integreert leefstijl in apotheekproces
Maar dat is niet de enige manier waarop Bakker en haar collega’s leefstijl in hun dagelijkse praktijk verweven. “We werken mee aan diverse projecten in de wijk die zich richten op gezondheid. Zo hebben we met stickers op sommige soorten geneesmiddelen verwezen naar ‘Het Gezonde Schap’ bij een supermarkt in Schothorst. Met de kreet ‘groente op recept’ proberen we mensen ervan bewust te maken dat gezonde voeding er op den duur voor kan zorgen dat ze minder medicijnen nodig hebben. Daarnaast integreren we leefstijl op een structurele manier in ons werk met behulp van het jaargesprek. Veel patiënten komen vier keer per jaar hun medicijnen bij ons halen. Eén keer per jaar nemen we de medicatie met deze patiënten door. Tijdens zo’n gesprek controleren we of alles nog klopt en nemen we ruim de tijd voor eventuele vragen over de medicatie. Ook leefstijl is onderdeel van dit jaargesprek, daartoe hebben we een gesprekstool ontwikkeld. We gebruiken daarbij het leefstijlroer en nemen echt de tijd om te luisteren. Een vraag als ‘Hoe vind u het dat u jarenlang medicatie gebruikt/ zal moeten gebruiken?’ zet mensen aan het denken. En dikwijls is het een eyeopener als je ze laat zien hoe belangrijk het is om in balans te zijn en de juiste koers te varen qua leefstijl. Al is niet iedereen ervan gediend, sommige mensen zien het als betutteling. Wij willen door leefstijl structureel te bespreken een zaadje planten en hopelijk zo bijdragen aan een gezondere leefstijl. Het jaargesprek kost tijd (15-17 minuten), maar bijkomend voordeel is dat we, omdat we alles goed op een rijtje hebben, de overige drie keer medicatie via onze afhaalkast zonder wachttijd kunnen leveren”, legt Bakker uit.
Leefstijl bespreken vergroot werkplezier
“Bij ons voert iedereen – alle apothekers en assistenten – jaargesprekken. We hebben allemaal een cursus motiverende gespreksvoering gevolgd. Dat is echt een aanrader, zo ga je veel beter zulke gesprekken in. Ik word er enthousiast van het voeren van deze gesprekken, het verrijkt mijn werk. Natuurlijk zitten er af en toe moeilijke gesprekken tussen maar met het stellen van de juiste vragen en goed luisteren kom je vaak een heel eind. Ik baal dat we als apotheken soms negatief in het nieuws komen. We hebben een ontzettend mooi vak en kunnen op het gebied van leefstijl veel voor patiënten betekenen. Het is onze taak om mensen erop te attenderen dat ze door het aanpassen van hun leefstijl misschien wel met minder medicatie afkunnen. Dat onze jaargesprekken over het algemeen zeer gewaardeerd worden en hoge cijfers scoren, zegt ook wel wat over de behoefte die patiënten eraan hebben”, stelt Bakker.
Impact op kwaliteit van leven
“Het is fijn om te merken dat je door aandacht te geven aan leefstijl verschil kan maken. Zo heeft een vrouw van rond de 60, met hoge bloeddruk en die struggelde met haar werk als leerkracht en het feit dat ze nog een aantal jaar te gaan had tot haar pensioen, grote stappen kunnen zetten met behulp van onze leefstijlcoach. Ze had stress, problemen met slapen en kreeg medicatie voor haar hoge bloeddruk. Dankzij voedings- en beweegadviezen kon ze het tij keren, voelde zich steeds beter en kon stoppen met haar bloeddrukmedicatie. Een ander voorbeeld is een 90-jarige man, die al jarenlang slaaptabletten gebruikte. Hij was futloos en bewoog nauwelijks meer. Naar aanleiding van het leefstijlroer wilde hij het roer omgooien en is hij gedoseerd gestopt met slaaptabletten en meer gaan bewegen. Nu leeft hij een veel actiever leven. Anderzijds hebben we ook een jonge man in onze praktijk die een maagverkleining heeft gehad en waarmee we al meerdere keren een jaargesprek hebben gevoerd. Hij vindt het moeilijk om gezond te eten, maar blijft het proberen. Ook bij hem is het zaadje gepland”, beschrijft Bakker.
Meer winst te behalen
Naast het jaargesprek biedt ook het eerste uitgiftemoment van medicatie een kans om leefstijl te bespreken en informatie mee te geven. “De eerste keer dat mensen medicatie voor bijvoorbeeld hun hoge bloeddruk of diabetes komen halen, biedt ook gelegenheid om aandacht aan leefstijl te besteden. Al verschilt dat wel per persoon en zijn we nog zoekende hoe we dit moment beter kunnen benutten. De samenwerking met huisartsen op het gebied van leefstijl is tevens waardevol. Daarnaast organiseren we regelmatig netwerkbijeenkomsten, waarin leefstijl een terugkerend onderwerp is en we elkaar spreken en warm maken om op leefstijl in te zetten. Waar de lijntjes met de huisarts zeer kort zijn, is dat met medisch specialisten nog wat lastiger. Daar valt nog winst te behalen”, denkt Bakker.
Tips voor collega’s
“Ik kan iedereen aanraden met leefstijl aan de slag te gaan. Begin klein en niet te moeilijk, met een behapbaar project. Maar zet die eerste stap, want leefstijl wordt steeds meer een onderdeel van ons werk. Het is onze toekomst. Dus ga aan de slag en informeer mensen dat je bezig bent met een project, patiënten hebben daar eigenlijk altijd begrip voor. Een tip voor het jaargesprek: zet de doosjes medicatie bewust prominent op tafel. Dat maakt mensen bewust van hun medicatie en kan een mooie opening voor het leefstijlgesprek zijn. Daarnaast raad ik iedereen aan te documenteren wat ter sprake komt. Wij schrijven met korte zinnen de belangrijkste punten in ons apotheeksysteem. Daar kun je vervolgens op inhaken tijdens een volgend gesprek. Naast een cursus om je gesprektechnieken te optimaliseren is het ook waardevol bij Pharos een training te volgen die je leert als zorgverlener effectief te communiceren met mensen die laaggeletterd zijn of beperkte gezondheidsvaardigheden hebben. Deze groepen zijn vaak lastig te signaleren, maar juist bij hen is zoveel winst te behalen”, besluit Bakker.
Handreiking ‘Benutten van teachable moment medicatieverandering’
De handreiking bevat praktische adviezen en praktijkvoorbeelden om leefstijlverandering te stimuleren bij het starten, minderen, stoppen of veranderen van langdurige medicatie. Deze handreiking is voor iedereen die contact heeft met patiënten rondom een medicatieverandering. Het gaat in op hoe zorgverleners, zorgorganisaties, patiëntenorganisaties en andere informatieverstrekkers patiënten kunnen stimuleren om met hun leefstijl aan de slag te gaan. Download nu de handreiking.
