Ricardo Orsini is colorectaal/oncologisch chirurg in het Maastricht UMC+ en heeft deelgenomen aan de werkgroep die heeft bijgedragen aan de handreiking Teachable moment operatie. Hij ziet veel potentie in het stimuleren van leefstijlverandering voor, tijdens en na een operatie.
Leefstijl essentieel onderdeel van de zorg
Een gezonde leefstijl is belangrijk. Het kan helpen ziektes te voorkomen, klachten te verminderen, herstel te versnellen en het draagt bij een betere kwaliteit van leven. Daarom is het essentieel om leefstijl een vast onderdeel van de zorg te maken. Gelukkig is er al steeds meer aandacht voor leefstijl en komt nu ook echt een beweging op gang. Maar het veranderen van leefstijl, en dat vervolgens volhouden, is niet eenvoudig. Belangrijke levensgebeurtenissen, zoals gezondheidsproblemen, bieden unieke kansen om leefstijlverandering aan te moedigen. We noemen dit ‘teachable moments’. In zo’n teachable moment voelen mensen zich kwetsbaar en staan ze meer open voor verandering, zeker als een gezonde leefstijl bijdraagt aan herstel.
Operatie als teachable moment
Ook een operatie is zo’n teachable moment, hoewel patiënten dat niet altijd inzien. Als mensen eenmaal bij mij terechtkomen verwachten ze vaak die quick fix en staan ze niet altijd open voor leefstijladvies. Toch is het juist ook aan mij als chirurg om aandacht te hebben voor de oorzaak van de klachten. Leefstijl speelt daar in veel gevallen een belangrijke rol in. Bij iedere behandeling, of dat een operatie of conservatieve behandeling is, zou leefstijl onderdeel van het behandelplan moeten zijn. Als is het maar omdat de kans op wondinfecties bijvoorbeeld 2,3 keer zo klein is als iemand stopt met roken (6 weken voor de operatie). Ondanks de druk op het spreekuur, moeten we ook als snijdend specialist, de tijd nemen om het belang van leefstijlaanpassingen te bespreken. Als we als zorgverleners de juiste snaar weten te raken, kunnen we leefstijlveranderingen stimuleren en hiermee ook operaties voorkomen.
Trots op concrete handreiking
De handreiking Teachable moment operatie van de Coalitie Leefstijl in de Zorg bevat praktische adviezen en voorbeelden om leefstijlverandering te stimuleren voor, tijdens en na een operatie. Het is een heel concreet document geworden dat zorgverleners kan helpen. Hoewel elk zorgpad, iedere operatie en patiënt anders is, kan de periode rondom een operatie in verschillende fasen worden verdeeld. In de handreiking is de behandeling opgeknipt in vier fases: 1) Klachten ervaren en bespreken behandeling, 2) Voorbereiden op operatie, 3) Opname en 4) Revalidatie. Elke fase biedt zijn eigen kansen voor duurzame leefstijlverandering. Dat begint in fase 1 met het benadrukken van het effect van leefstijl op een (mogelijke) operatie. En dat eindigt in fase 4 bij ondersteuning bieden in het volhouden van leefstijlveranderingen. Door het op te delen in meerdere fases heb je ook als medisch specialist de mogelijkheid leefstijlveranderingen pas later in het traject te bespreken. De handreiking kan hierbij als onderlegger dienen. Als medisch specialisten moeten we ook de awareness krijgen dat er meerdere teachable moments zijn in het behandeltraject.
Gelukkig geven steeds meer disciplines aandacht aan leefstijl. De handreiking kan helpen dit verder uit te bouwen. Het geeft artsen die nog geen affiniteit hebben met het bespreken van leefstijl(adviezen) simpele tips & tricks om het leefstijlgesprek aan te gaan. Maar ook artsen die zich al wel nadrukkelijk met leefstijl bezighouden kunnen veel hebben aan de concrete voorbeelden in de handreiking.
Leefstijl verrijkt je werk
We zijn allemaal medeverantwoordelijk en onderdeel van de oplossing. We hoeven niet roomser te zijn dan de paus, maar de eerste lijn en huisartsen kunnen onze ondersteuning goed gebruiken. Door het bespreekbaar te maken in onze spreekkamer en handvatten te geven aan patiënten kunnen we grotere zorgconsumptie hopelijk voorkomen. Je bezighouden met leefstijl maakt je werk bovendien leuker! Ik hoor regelmatig leuke, bijzondere maar ook schrijnende verhalen waardoor je aan het denken wordt gezet. Dit maakt echt je spreekuur een stuk dynamischer.
Verandering noodzakelijk
Voor echt grootschalige implementatie van leefstijl binnen de geneeskunde is helaas veel meer nodig. Dat vergt veel meer ondersteuning van de overheid, maar bijvoorbeeld ook verandering van het financiële systeem en zorgverzekeraars. Het is bijzonder dat het niet opereren c.q. voorkomen van een operatie niet ‘loont’. Met name omdat tijdsinvestering die we als medisch specialisten hieraan besteden in sommige gevallen groter is.
Tips voor de praktijk
Stiekem doen we al veel, al realiseren we dat misschien niet. Velen van ons zullen patiënten zelf ophalen uit de wachtkamer, hierdoor kun je zien of ze makkelijk opstaan en bewegen. Dit is een soort van ‘Timed-up and go test’ die een goede correlatie heeft met postoperatieve complicaties. Het geeft een goede eerste indruk over de kwetsbaarheid. Daarnaast is het waardevol om andere risicofactoren, zoals BMI en roken, uit te vragen én te noteren. Zelf maak ik bijvoorbeeld bij littekenbreuken regelmatig gebruik van de Cedar-app (Carolinas Equation for Determining Associated Risks) daarmee kan ik patiënten goed laten zien wat bijvoorbeeld het verschil is in het verlagen van de BMI of stoppen met roken en kans op complicaties. Bijna iedereen heeft tegenwoordig een smartwatch of een stappenteller op zijn of haar telefoon. Ik vraag vaak aan de patiënten om de stappenteller eens te openen. Als je weet hoeveel mensen bewegen, dan kun je samen een realistisch doel stellen op dat gebied. Verder is het echt een kwestie van herhalen. Herhaling versterkt de boodschap, patiënten onthouden en volgen de leefstijladviezen hierdoor beter op.
Als je met leefstijl aan de slag wilt gaan, begin dan klein. Ga op zoek naar dingen die je helpen om patiënten te stimuleren met hun leefstijl aan de slag te gaan. Zo bel ik patiënten waarmee ik heb afgesproken dat het verstandig is om af te vallen in de aanloop naar een operatie na om te horen hoe het gaat. Dit geef ik tijdens het consult aan, zodat het ze wellicht een stok achter de deur geeft. Het is belangrijk dat je patiënten niet verliest, ze zijn immers onderdeel van het behandelteam.
Laten we als medisch specialisten de schouders eronder zetten, als we allemaal een teachable moment zoeken in het traject kunnen we leefstijl echt onderdeel maken van het behandelplan.
Meer handreikingen over teachable moments
Naast de handreiking Teachable moment operatie heeft de Coalitie Leefstijl in de Zorg ook andere praktische handreikingen ontwikkeld die zorgverleners ondersteunen bij het benutten van teachable moments. Kijk ook eens naar de handreiking Teachable moment medicatieverandering, en de handreiking Teachable moment ggz wachtlijsten.
